Benut de dynamo voor 100%

Inleiding

In elke camper zit een uitstekende generator die jou van stroom kan voorzien om de accu op te laden: de dynamo! De dynamo in de Fiat Ducato levert 120 A stroomsterkte en de zwaardere types zelf 140 A. Een klein deel daarvan (maximaal 20A) is nodig om jouw start-accu te laden en de brandstofpomp aan te drijven. De rest is dus beschikbaar om jouw huishoudaccu op te laden en in top-conditie te houden, zou je denken. Helaas!
In elke moderne camper zit een stroomverdeler/annex laadregelaar/oplader, die jouw stroomvoorziening in de gaten houdt, van de nodige zekeringen voorziet, jouw (automatische AES) koelkast op de juiste energieleverancier zet en de accu zo nodig oplaadt (als er 230V aanwezig is).

Vaak wordt hiervoor een Verdeelstation van Calira of een Elektroblok (EBL) van de firma Schaudt gebruikt. Hiernaast is een foto van de EBL271 in bedrijf. Daarbij is het gebruikelijk om door middel van een scheidingsrelais de start-accu en de huishoudaccu aan elkaar te koppelen bij draaiende motor. Sommige typen EBL’s nu beperken de laadstroom van de dynamo naar de huishoud-accu tot 30A, andere typen EBL tot 50A en weer andere tot 70A; lees daarvoor altijd even de handleiding van jouw elektroblok door zoals deze (EBL208S) bijvoorbeeld:

Overigens: die ‘laadstroombeperking’ vindt soms plaats door de weerstand van de bekabeling van de EBL naar de beide accu’s. Vervang die dus niet door een dikkere kabel!! In dat geval maak je de weerstand lager, waardoor er een hogere stroomsterkte gaat vloeien en die zal de EBL uiteindelijk in rook doen laten opgaan! In andere gevallen is er een PTC thermistor in de EBL zelf gebruikt die de laadstroom begrensd, zoals bijvoorbeeld bij de EBL208s en de EBL99.
Met andere woorden: je laat zo’n 100A2) van jouw dynamo onbenut. En heb je behoefte aan meer, dan kan dat. Maar voordat je nu denkt: “laten we dat maar doen” wil ik een opmerking maken. Voor de gebruikelijke deep-cycle-loodzuur accu’s in campers, zoals de Bosch L5080 of Varta LFD typen geldt dat ze maximaal 50A kunnen opnemen als ze daar zelf om vragen (als ze echt helemaal leeg zijn) en dat is dus eigenlijk nooit. In de regel worden “lege” accu’s (tot 50% SOC, dus nog halfvol) geladen met een laadstroom gelijk aan de C10-norm 3). Die C10 staat op jouw accu (bijvoorbeeld bij de Gel Victrom 110 Ah staat daar (C10) 100 Ah); in het genoemde geval is de laadstroom dan 10 A. In die gevallen draagt een Cyrix helemaal niets bij: er wordt niet meer geladen en niet sneller dan de accu vraagt. En vraagt die maar 10A, dan levert de dynamo ook maar 10A, Cyrix aanwezig of niet.

De Cyrix

De beide accu’s (start-accu en huishoud-accu) zijn van elkaar gescheiden door de EBL. Je moet deze beide accu’s ook gescheiden houden, want je wilt niet dat wanneer je per ongeluk het licht en de TV in de camper aan laat niet alleen jouw huishoud-accu wordt ontladen maar ook jouw start-accu, waardoor je jouw camper niet eens meer kunt starten. Aan de andere kant wil je het EBL er ook niet tussenuit halen, want dan wordt jouw huishoud-accu niet meer opgeladen als je aan walstroom staat. Met andere woorden: we zoeken een slim apparaatje dat de laadstroom van de dynamo naar de huishoud-accu leidt als de motor loopt en die de normale verbindingen tussen EBL en accu in stand laat. Dit apparaatje is er: de Cyrix van Victron. Hij is algemeen verkrijgbaar en kost ongeveer € 40,00

Sommige accuscheiders (ook spanning gestuurd relais of scheidingsrelais genoemd) koppelen een accu los in het geval van een korte maar hoge stroomsterkte. Soms koppelt een accuscheider een grote, maar ongeladen accubank ook niet, omdat de DC-spanning onmiddellijk daalt tot onder de ontkoppelwaarde zodra de accu’s gekoppeld zijn. De software van de Cyrix-ct 12/24 doet meer dan alleen koppelen en ontkoppelen aan de hand van accuspanning en een vastgestelde tijdsvertraging. De Cyrix-ct 12/24 kijkt naar de algemene trend (verhoging of verlaging van de spanning) en past de meest recent uitgevoerde actie alleen aan als de trend tijdens een bepaald tijdsbestek veranderd is. De tijdsvertraging is afhankelijk van de spanningsafwijking van de trend.
De Cyrix-accuscheider is een uitstekend alternatief voor diodelaadstroomverdelers. De hoofdeigenschap is dat het spanningsverlies praktisch nihil is, waardoor de uitgangsspanning van dynamo’s of acculaders niet verhoogt hoeft te worden.
Het is gebruikelijk om de dynamo rechtstreeks op de startaccu aan te sluiten. De huishoud-accu en eventueel nog andere accu’s worden allemaal aan de startaccu gekoppeld met een Cyrix-accuscheider. Wanneer de Cyrix vaststelt dat de startaccu de koppelspanning heeft bereikt, zorgt de Cyrix ervoor dat alle accu’s parallel geladen worden.
De Cyrix meet de spanning van beide aangesloten accu’s. Hierdoor schakelt de Cyrix de accu’s ook parallel als bijvoorbeeld de huishoud-accu wordt opgeladen door een acculader.

Welke type heb ik nodig?

Er zijn twee types Cyrix: de 12/24-120 en de 12/24-230. In campers wordt gewoonlijk de 12/24-120 gebruikt. Daarvoor is een goede reden: de gemiddelde huishoudaccu accepteert geen hogere stromen dan rond de 40/60 Ampère en de dynamo past de stroomsterkte daar op aan. 1) De Cyrix 12/24-120 kan maximaal 120 A schakelen en dat is dus ruim genoeg.

Het aansluitschema voor campers tot en met Euro 4 norm ziet er als volgt uit:

Er is in dit schema ook sprake van een Start-Assist. Je zou voor het starten van de motor ook gebruik kunnen maken van de hulp van de huishoud-accu: bij het starten worden dan eventjes de start-accu en de huishoud-accu parallel geschakeld, waardoor er meer energie beschikbaar komt om de motor te starten. Dit is echter nooit nodig, sterker nog, zelfs ongewenst. De huishoud-accu is over het algemeen een deep-cycle accu of op zijn minst een semi-tractie-accu en die kan wel gedurende langere tijd een lage stroomsterkte leveren, maar is zeker niet berekend op de hoge stroomsterkte die bij het starten nodig is! Een startmotor voor een dieselmotor kan zo maar 200-250 A trekken en daar heb je jouw kabel zeker niet op afgestemd! Om die reden adviseer ik dringend deze Start-assist schakeling weg te laten. Er is een camper-zelfbouwer die de start-assist heeft gebruikt en daar naderhand spijt van kreeg: Mikel Moen. Klik hier als je zijn relaas wilt lezen.
Dat maakt de schakeling dan heel eenvoudig. De plus van de Startaccu gaat naar pool 87 BAT+ en de pluspool van de huishoud-accu naar pool 30 BAT+. De intelligente electronica in de cyrix gebruikt de 87 pool en heeft dus om te werken (om de stroomkring te sluiten) ook nog een min-aansluiting nodig. Deze gaat van de – pool van de start-accu naar pool 86 BAT- op de Cyrix.

De smartcom

Naast de Cyrix is er ook een zogenaamde Smartcom in de handel, vooral in het engelstalige gebied. Je treft ze dan ook wel eens aan in campers die vanuit het Verenigd Koninkrijk zijn ingevoerd. Volgens de beschrijving van de fabrikant zijn ze geschikt om jouw huishoudaccu met 18A op te laden.; ik had al mijn twijfels gelet op het feit dat de aansluiting geschiedt met printkroonsteentjes! Maar als je het doosje open maakt zie je dit (zie afbeelding). Standaard onderdelen en geen vermogensweerstanden, vermogens-halfgeleiders en dergelijk, dus alleen geschikt tot maximale stroomsterktes van 2 A. Ik kan je maar één advies geven: onmiddellijk verwijderen. Dat dit ding überhaupt een Europese goedkeuring heeft gekregen (of misschien wel niet?) vind ik onbegrijpelijk.Dus:

Welke kabeldikte moet ik gebruiken?

Een Cyrix aansluiten lijkt een fluitje van een cent. Zo’n klein apparaatje even tussen jouw accu’s plaatsen, wat stelt dat nou voor? Pas op: je werkt met hoge stroomsterktes en dus veel vermogen! Dit vergt heel bijzondere aandacht en zeer nauwkeurig werken. Slechte verbindingen zorgen voor vonkenregens en als dat al niet gebeurt dat worden ze heel heet, met brandgevaar tot gevolg!

De dikte van de kabel is afhankelijk van de stroomsterkte in Ampères die daar door heen moet, de lengte van de kabel, het soort materiaal (koper of een mix van koper en aluminium) en een nog acceptabel kabelverlies.
Qua soort materiaal: koper heeft een soortelijke weerstand van 0,0175 Ohm-meter en aluminium 0,0265 Ohm-meter. De meest gebruikte kabels in de installatietechniek hebben een kabel die voor ongeveer de helft uit aluminium bestaat en de andere helft uit kopen. Daarom rekening ik altijd met een gemiddelde van 0,022.
Voor wat betreft het aanvaardbare spanningsverlies: ik reken met een nog aanvaardbaar spanning verlies van 0,6 V. Wil je minder, dan zul je zien dat de kabeldiameter omgekeerd evenredig oploopt.

Diameter kabel=(2 x lengte aansluitdraad in meters x stroomsterkte x 0,022)/0,6

Wil je liever een vuistregel? Dan mag je ook uitgaan van 5 A per mm2. Met een 4 mm2 kabeldiameter mag je dus tot 20A door die kabel sturen. Je doet er goed aan om dan eenzelfde zekering in die kabel op te nemen.

Omdat de huishoud-accu maximaal 60A vraagt, gaan we daar vanuit. We plaatsen de Cyrix het beste bij de kleinste accu (in vermogen) en dat is de start-accu. De lengte van die kabel zal zeker niet langer worden dan 1 meter en dus, na toepassing van de formule hierboven, weten we dat die kabel tenminste 3,5 mm² moet zijn. De andere pluskabel naar de huishoud-accu zal wat langer zijn. Voor mijn berekening ga ik uit van 3 meter en dat resulteert in een dikte van 11 mm². Veiligheidshalve zou ik dan voor beide 16 mm² gebruiken een gangbare maat. Denk er aan dat het hier om een stroomkring gaat en dat dus de – kabel ook over de vereiste dikte moet beschikken. Meestal moet je dus tevens de massa-kabel vervangen!

Aan de kabel van in mijn geval 16 mm² moet je kabel-ogen bevestigen, voor de Cyrix 12/24-120 om aan de M6 bouten te kunnen bevestigen. Beter is het om die kabels kant en klaar te bestellen bij een gespecialiseerd bedrijf. Het is lastig om zelf aan de kabels ogen te bevestigen omdat je daar een speciale krimptang voor nodig hebt. Een professionele krimptang kost al gauw € 150,-. Als je wilt weten hoe dat zit, kijk dan eens hier. De meeste hobbyisten hebben niet het juiste materiaal in huis om een gedegen kabel-oog-aansluiting te maken bij kabels met een dikte van meer dan 6 mm²

En hier zie je hoe het niet moet! Veel te dunne kabeltjes en het gebruik van kroonsteentjes….. (Foto van Facebook van de situatie in de camper van Jos de Hommel zoals hij die aantrof na aankoop; kennelijk het werk van een doe-het-zelver tevens vorig eigenaar zonder enige notie.)

Zo dus niet!!! (Het gebruik van kabeltjes waar je 4 A door mag sturen aan een Cyrix die met genak het 20-voudige levert)
Vergeet de zekeringen niet!

Als je dit aansluit, vergeet dan de zekeringen niet in de stroom voerende kabels (de + leiding). Ook deze moeten overeenkomen met de maximale stroomsterkte, en daarom kiezen we voor een 80 A zekering. Ik zou ze in beide aansluitkabels zetten, dus èn naar de start-accu èn naar de huishoud-accu, hoewel in het schema van Victron hierboven alleen een zekering is opgenomen in de leiding van de huishoud-accu. Beter een zekering te veel dan één te weinig!

Opmerking bij Euro 5 en Euro 6 motoren:

Vanaf Euro 5 norm wordt geprobeerd de uitstoot van de motor zo laag mogelijk te houden; één van de maatregelen die genomen zijn is een zogenaamde geregelde dynamo. Dit zijn intelligente dynamo’s waarvan de opgewekte laadspanning na enige tijd daalt. Zo daalt de laadspanning van de dynamo van een normale 14,7 volt naar slechts 11,2 volt als de computer van de motor meent dat de startaccu niet hoeft te worden opgeladen. In theorie is dat gedurende het grootste deel van iedere rit zo. Als gevolg hiervan is er onvoldoende spanning om de huishoudaccu van de camper vol te krijgen. Daar gaat het dus mis! Een Cytrix koppelt een huishoudaccu af, wanneer de laadspanning naar 13,4 V daalt.

Maar, in campers hebben de fabrieksbouwer bij de meeste onderstellen bedongen dat de geregelde dynamo achterwege blijft. Is dat bij jou ook zo? Alex Dickhoff geeft aan dat je dat kunt meten. Ga een stukje rijden zonder verbruikers aan. (Licht,auto radio, ventilator, koelkast ect) als de spanning constant blijft (zelfde waarde) dan heb je geen geregelde dynamo. Grootste verschil zit hem in het remmen! Dan schiet het voltage flink omhoog! Soms hoor je dat als de ventilator aan staat van kachel die gaat dan sneller draaien. Bij wisselende spanningen heb je een geregelde dynamo.

Heb jij dan een geregelde dynamo in jouw camper dan kun je kiezen voor één van de vier navolgende mogelijkheden:

  1. Votronic heeft de VCC 1212-30 12V/30A laadbooster op de markt gebracht. De laadbooster wordt gekenmerkt door een compact ontwerp, een laag gewicht (hoogfrequente schakeltransformator, switch-mode-technologie) en krachtig gedimensioneerde vermogenscomponenten. Hiermee garanderen ze een volledige laadcapaciteit, zelfs bij lange accudraden en sterke spanningsschommelingen op de startaccu. De laadbooster is in het bijzonder geschikt voor voertuigen met een Euro 6 of Euro 6+ motor. Hij kost € 225,- (prijspeil 2022)
  2. Top Systems, leverancier van onder andere het merk Victron kreeg al een aantal maanden geleden met dit probleem te maken bij bedrijfswagens. Zij zijn op zoek gegaan naar de oorzaak en vonden het probleem. Inmiddels leveren ze een oplossing die ingezet wordt in de bedrijfswagens van pakketdiensten en servicewagens van energiebedrijven.
    De TS800 is een laadbooster die precies in de gaten houd of je rijd en hoeveel spanning de dynamo levert. Het apparaat boost de ingangsspanning naar een bruikbare hoogte (14,4 of meer als dat gewenst is) en verzorgd op die manier een zorgvuldige lading voor de huishoudaccu’s.
    De TS800 is volledig programmeerbaar, zo kan aan de meeste voorkomende situaties worden aangepast. Prijs: 499 euro exclusief BTW
  3. Er zijn sinds kort ook scheidingsrelais in de handel die geen D+ stuursignaal meer nodig hebben, maar die reageren op trillingen. Zodra jij de motor start concludeert het scheidingsrelais aan de hand van die trilling en de afvallende spanning van de startaccu (omdat de startmotor een slordige 100 A uit die accu trekt) dat de motor wordt gestart en zal hij kort daarna de beide accu’s aan elkaar koppelen. Die koppeling gebeurt dus niet als jij door het in stappen in de camper trillingen opwekt. Op de afbeelding zie je de Samlex BSWM 160 DUAL die bijna € 100,- kost, maar wel voldoet bij Euro 5 en Euro 6 motoren. Ik heb niet kunnen achterhalen of deze oplossing ook toegepast mag worden ingeval je Lithium-accu’s als huishoudaccu hebt. Voor dit soort accu’s is wel een aparte Cyrix gemaakt (zie hieronder).
  4. De Orion-TR Smart DC-DC-Charger van Victron. Met de Victron Orion-Tr Smart DC-DC charger kunt je jouw huishoudaccu opladen via de startaccu, zodra de alternator zijn werk doet. De Victron Orion-Tr is heeft een geïsoleerde ingang en uitgang en dat betekent dat de ingang en de uitgang van de omvormer/ lader volledig gescheiden zijn. Dit heeft als voordeel dat er geen storingen op kunnen treden en dat daardoor de werking beter en zekerder is dan een niet geïsoleerde omvormer. Hij is geschikt voor gebruik in voertuigen met een smart alternator (Euro 5-en Euro 6-motoren). De ingebouwde afsluitingsdetectie voor motoren zal de converter stoppen wanneer de motor niet draait.Dit belet ongewenste ontlading van starteraccu (zie handleiding voor details) Voor de lading van de huishoudaccu jeeft de Orion een adaptive 3-fasig laad algoritme: bulk –absorptie –float. Voor loodzuurbatterijen is het belangrijk dat tijdens oppervlakkige ontladingen de absorptietijd kort gehouden wordt om overbelasting van de batterij te beletten. Na een diepe ontlading wordt de absorptietijd automatisch verhoogd om ervoor te zorgen dat de batterij volledig opnieuw opgeladen wordt. Voor lithium-batterijen ligt de absorptietijd vast, standaard 2 uur. Tot slot kan als alternatief voor  een vaste uitgangsspanning gekozen worden. De Orion is verkrijgbaar is verschillende uitvoeringen (met of zonder Bluetooth, geïsoleerd of ongeïsoleerd) en in verschillende zwaarten: van 10A ( vanaf € 40,-, ongeisoleerd, zonder bluetooth) tot 30A (bijna € 300,- volledig geïsoleerd en met Bluetooth).
Bijzondere Cyrix voor Lithium-accu’s

Heb je een Lithium-accu als huishoudaccu? Pas dan op met het installeren van een Cyrix! De Lithium-accu heeft vaak een spanning boven de 13V, het signaal voor de normale Cyrix om de huishoud-accu als vol te bestempelen en om vervolgens de de Lithium-accu te koppelen aan jouw start-accu, die dat eeuwige geduw en getrek van de Lithium-accu weer niet goed kan verdragen! Om die reden zijn er drie bijzondere typen Cyrix speciaal voor de Lithium-accu’s ontwikkeld: de Cyrix-li-load, Cyrix-li-charge en de Cyrix-li-ct, afhankelijk van het doel waarvoor je de Cyrix installeert (verbruikers, laden of als scheidingsrelais). Heb je een LiFePO4 of andere Lithium-accu, kies dan de speciale Cyrix-li-ct om problemen te voorkomen. De datasheet van deze Cyrix kun je hier downloaden.

Waarschuwing:

Je werkt in deze opstelling met hoge stroomsterktes! Zoals Alex Dickhof (https://heliotroop.com/), bekend van verschillende camperfora, het noemt: “Op papier kan iedereen dit inbouwen; er zijn maar 3 manieren om het GOED te doen en 3000 manieren om het fout te doen.”
En FOUT betekent dan goed fout! Slechte verbindingen worden heet en een 16 mm² of 25 mm² sluit je niet even met een kabelschoentjes-tang aan!

_______________________

1) Er zijn campers bij die een hogere elektrische energie behoefte hebben en daarom meerdere huishoud-accu’s parallel geschakeld hebben staan, tot wel 250 Ah. Dan zul je een grotere, zwaardere Cyrix nodig hebben en moet je ook de kabeldiktes aanpassen tot wel 35 mm². Deze dikte van kabels passen niet meer op de kleine Cyrix.
2) Let wel, niet alle accu’s nemen een laadstroom van 100A op. De meeste loodzuur-accu’s en GEL-accu’s aanvaarden nog stroomstarktes tot 50A; daarboven niet en dan wordt die stroomsterkte ook niet door de dynamo afgegeven (die produceert namelijk alleen maar wat de vraag is). Heb jij dus een EBL die 30A doorlaat en een accu die 50 A als maximum accepteert dan heeft een scheidingsrelais inbouwen niet veel zin. <terug>
3) C10 100 Ah is de aanduiding voor de ontlaadstroom die de accu (van 100 Ah) in 10 uur leeg krijgt. Dus 100/10 = 10 A. C20 110Ah betekent dus een ontlaadstroom van 110/20=5,4 A.<terug>

(Oorspronkelijk opgesteld:: 03 november 2020) Laatstelijk bijgewerkt: 16 april 2022