Vijf manieren om te koken

In onze camper koken we allemaal op gas (propaan of LPG) en sommigen doen dat ook buiten (al dan niet met een buitenaansluiting). Een skottelbraai of iets dergelijks, een barbecue (al dan niet op gas) of zelfs een houtvuurtje (in Scandinavië) zijn ook alternatieven. Maar het kan ook nog anders: op diesel, benzine, spiritus/alcohol en zelfs op zelfgemaakte brandertjes van cola-blikjes! Maar laten we beginnen met het gas.

Kooktoestellen op gas

Verreweg de meest voorkomende manier om in de camper te koken. Er zijn twee hoofdmerken: Dometic en Thetford die allemaal 2-pits en 3-pits kookplaten in hun assortiment hebben, variërend in prijs van iets meer dan € 200,- tot wel € 600,- Gas (propaan/butaan/LPG) zorgt voor een schone verbranding en de capaciteit van de normale brander is over het algemeen 1,8 kW en van de kleine brander 1,0 kW. Het gasverbruik van de kookplaat vol in werking (3 branders aan) ligt rond de 330 g/h.

De kooktoestellen inpandig op diesel

Door Webasto, Safire en Wallas (en ook nog een paar anderen) wordt een kooktoestel op diesel geproduceerd dat je ook in de camper kunt laten plaatsen. Oorspronkelijk komt deze manier van koken uit de jachtbouw en is dus op pleziervaartuigen heel gebruikelijk. Kenmerk is dat het kooktoestel diesel gebruikt uit de dieseltank van de camper en je kan er op koken en ermee verwarmen. Je bent dus verlost van een extra standkachel. De keramische kookplaat beschikt over twee kookoppervlakken, heeft een elegante uitstraling en is eenvoudig schoon te maken. De verbrandingsgassen worden direct naar buiten afgevoerd via een uitlaat.

Nadeel van deze kooktoestellen is dat ze slechts één kookplaat hebben om te koken en één aanvullende plaat om het gerecht warm te houden. Dat is dus niet zo heel erg veel en je zult dus of een tweede bij moeten plaatsen of jouw gerechten beperken tot de éénpansgerechten. Ook niet aanlokkelijk is de prijs: tussen € 1200,- en € 1900,-

De Cera 22 van Safire
Elektrisch koken in de camper

Ga je voor duurzaam dan is elektrisch koken (op inductie) een mogelijkheid: schoner dan op gas, beter voor het milieu, maar er hangt wel een veel groter kostenplaatje aan. Laten we eerst maar eens naar de inductieplaten zelf kijken. De meeste (dubbele) inductiekookplaten hebben een vermogen van 3,5 kW; dat is heel veel, maar daarvoor is wel nodig dat je beide inductieplaten tegelijk gebruikt en beide op vol vermogen. Dat komt eigenlijk nooit voor en is, om normaal te kunnen koken, ook helemaal niet nodig. Wander Rebel die een blog bijhoudt met zijn ervaringen over een vrij en duurzaam leven, heeft het als volgt getest: “We brachten 750 ml water aan de kook op stand 8, lieten het daarna tien minuten koken op stand 5 en bakten daarnaast wat plantaardig gehakt met rode saus op stand 6. De hele maaltijd kostte zo’n 25Ah aan accucapaciteit (dit is ook afhankelijk van de efficiëntie van de kookplaat en pannen, hoeveel water je wilt koken en of je de deksel op de pan houdt bij het koken bijvoorbeeld) en het continu vermogen kwam op zijn piek niet boven de 1600 Watt uit, een groot deel van het koken zelfs niet eens boven de 1200 Watt.”
Als je dus een beetje voorzichtig bent in het gebruik kun je met een omvormer 12V-230V van 1600 Watt uit de voeten. Die 25 Ah voor een maaltijd staat dan gelijk aan 300 Wh en dat is net zo veel als je – met zuinig verbruik – op een dag aan andere elektrische apparaten zoals waterpomp, opladers voor smartphone en verlichting verbruikt. Heb je ook nog een compressor-koelkast, dan komt er nog eens 450 Wh bij. De inductiekookplaat is tamelijk goedkoop: een exemplaar met een dubbele kookzone heb je al vanaf € 50,-  tot € 150,-

Nu is een dergelijk verbruik off-grid alleen maar mogelijk als je lithium-accu’s als opslag gebruikt. Daarbij moet je dan toch al snel denken aan 200 Ah (kosten € 1500,- tot € 2500,-) die je dan in de zomer op peil houdt met een 350 Wp zonnepaneel (kosten € 350,-). Voor aanvullende zaken (zoals een dc-dc-omvormer, speciale lader voor LiFePO4 etc.) ben je ook al snel éénmalig € 750,- kwijt. Al met al kom je dan op een kostenplaatje van € 3500,- tot € 4500,-. Maar voor dat bedrag kook je voortaan wel geheel gratis en uiterst duurzaam!

Benzinebranders voor toepassing buiten de camper!

Tien jaar geleden was de benzinebranders ook al een multifuel brander: de brander werkt op benzine, diesel, wasbenzine of ‘Coleman Fuel’, kerosine en wat je er nog meer in kan stoppen. Het grote voordeel van dit soort benzinebranders is dat je op reis niet aangewezen bent op één soort brandstof en in den vreemde er altijd wel loodvrije benzine is te krijgen.
De truc van een benzinebrander is dat hij vloeibare brandstof kan omzetten in gas. Om dit voor elkaar te krijgen heb je twee dingen nodig: druk en warmte. De druk wordt verzorgd door een brandstoffles met een pompje. Door te pompen breng je de tank op druk. Tank en pomp zijn met een stalen brandstofleiding verbonden met de brander. Door een kraantje open te zetten, stroomt de onder druk staande brandstof naar de brander en kun je deze aansteken. Is dit alles? Nee, want de benzine is nog steeds vloeibaar en geen gas. Het toverwoord is voorverwarmen.
Om vloeibare brandstof in gas te veranderen, moet je een brander voorverwarmen. Wat je doet is de brandstofkraan even open zetten zodat er wat benzine in de brander kan lopen. Dit kleine beetje steek je aan (geeft gele vlam) en zo wordt de brander voorverwarmd. Dit duurt zo’n 30 tot 60 seconden en dan zal je de gele vlam zien veranderen in een blauwe en zal je meer geluid horen. Vloeistof is veranderd in gas en dan is het tijd om de brandstofkraan voorzichtig open te draaien. Pan erop en koken maar!

Je hebt de benzinebranders tegenwoordig in veel merken en maten; van enkel tot dubbele brander en tot een compleet toestel, zoals op de afbeelding de Coleman 2-pits multifuel brander (Vermogen: 4.225 W, Brandduur: tot 2 uur, Kooktijd van 1 liter water van 120C: 4 min. Gewicht: 5,3 kg). . Je kunt er ook nog een een oventje op zetten.
Wat vinden anderen er van?
Extreem goed. Lang gezocht naar een 2-pits kooktoestel voor het hele gezin waarbij ik niet zo’n loei van een gastank moet meeslepen. Brand net zo goed als een gasbrander. Tip: gebruik als brandstof Aspen 4T. Dit is een gezuiverde benzine voor motorgereedschap. Stinkt niet, roet niet, is niet agressief voor pakkingen en dergelijke. Veel beter dan de originele coleman fuel. Verkrijgbaar bij de lokale tuin- en park machinehandel.

Spiritus/Alcoholbranders voor inpandig gebruik

De hierboven aangehaalde benzinebrander is voor het gebruik binnenshuis minder geschikt omdat hij gebruik maakt van een op druk gezet tankje; weliswaar van nog geen liter inhoud, maar toch. Bovendien zijn de dampen van spiritus minder giftig zijn dan benzine. In de watersportwereld is om die reden als vervanger de spiritus/alcoholbrander ontwikkeld door Dometic, daarbij voortbordurend op een nog veel ouder principe dat voor het eerst in massa door het Zweedse leger werd gebruikt (en nog steeds gebruikt wordt; zie hieronder). Deze Origo 3000 werkt zonder overdruk en de spiritus (brandalcohol) wordt volledig verbrand. Explosiegevaar t.g.v. overdruk is dus niet mogelijk. Je moet wel altijd de speciale cans met spiritus/ brandalcohol van 96% alcohol gebruiken voor een goede en reukvrije verbranding. Gebruik geen lucifers, maar een lange aansteker, dit om vervuiling van de branders te voorkomen. RVS, 2-vlams spiritus, Brandduur ca. 4.5 uur per brander, Kooktijd 10 minuten voor een liter water Vermogen 2 x 2000 Watt.

Een handleiding om zelf een brandertje te maken van twee blikjes

Inleiding

Deze zelfbouw alcohol/spiritus brander is ultralicht en muis-stil; willen gas- en benzinebranders nog wel eens veel lawaai maken, deze brander hoor je absoluut niet! Overigens, bij daglicht zie je hem ook niet branden (je ziet de blauwe vlam gewoonweg niet) dus een waarschuwing is op zijn plaats of anders brand je je een keer flink; ik spreek helaas uit ervaring!!

Het eenvoudige ontwerp bestaat simpelweg uit drankblikjes. Er bestaan talloze variaties op het basisontwerp. Frisdrankblikjes van aluminium worden het vaakst gebruikt omdat ze een bodemvorm hebben die zich leent voor het plaatsen van de binnenwand van de brander. Het totale gewicht, met inbegrip van een windscherm / pannensteun is minder dan 50 gram. Vanwege dat lage gewicht, in vergelijking met enkele commerciële branders, is dit model populair onder hikers. Dit voordeel gaat verloren bij wandel-tochten met een langere tijd tussen de mogelijkheden om de voorraden aan te vullen, want de brander is minder efficiënt dan een gasbrander en vereist meer brandstof. Het omslagpunt ligt bij mijn brander op 3 dagen; tot 3 dagen – zonder mogelijkheid om de voorraad aan te vullen – is de alcoholbrander lichter, vanaf 4 dagen moet je meer brandstof meenemen en is de alcoholbrander in het nadeel. Maar ach, het is allemaal heel relatief; ik weet dat ik vroeger nog wel eens naarstig op zoek was naar een passende vulling voor mijn gasbrander en dat die in het buitenland zeer moeilijk te vinden was. Spiritus kun je overal krijgen, ook in Tajikistan om maar eens een uithoek te noemen.

Het basisontwerp is meer dan honderd jaar oud. Het bestaat uit een dubbele wand gasgenerator, een geperforeerde brander-ring en een inwendige voorverwarmkamer. Zodra de brandstof is opgewarmd, zal de damp door de holle wand en de perforaties opstijgen en een ring van vuur vormen. Trangia uit Zweden verkoopt een commerciële versie van het model sinds 1925. In het plaatje zijn de drie onderdelen, de brander-ring, de binnenwand en de bodem duidelijk zichtbaar.

De basismaterialen

Je hebt nodig aan materiaal:
twee drankblikjes;
een strookje glasvezelmat (niet noodzakelijk);

en aan gereedschap:
een stanleymes en een schaar ;
een platbek tangetje;
een stalen liniaal;
boortje 0,8 mm of stevige punaise;
fineliner;
schuurpapier;

In principe kan een brander gemaakt worden uit elk drankblikje. Belangrijk is wel dat er in de bodem een extra rand zit waardoor de binnenwand goed ingesloten kan worden en niet meer kan verschuiven, maar zulk een rand zit in 99% van de blikjes; alleen de kleine blikjes energie-drank, zoals Red Bull, hebben die extra rand niet. De ervaring leert echter ook dat sommige merken blikjes minder geschikt zijn. Zo worden Bavaria bierblikjes zwart, waarschijnlijk omdat de aangebrachte coating op de binnenwand verbrandt en zijn Grolsch bierblikjes iets dikker en daarmee iets moeilijker te verwerken. Na dozen vol met half mislukte en geslaagde branders is het blikje Highway Lemon Lime van de EmTe voor mij het beste gebleken. Hij kost € 0,19 per stuk (inclusief inhoud) en omdat je er twee nodig hebt, heb je voor nog geen 40 cent een brandertje en dan bovendien meer dan halve liter sprankelende citroenlimonade ??

Het maken van het brandertje

  1. Markeer het blikje met een fineliner op 2,5 cm van de onderkant en snijdt (of knip) dit deel er af. Doe dit met beide blikjes. Je hebt nu twee bodemdelen, waarvan één de bodem gaat vormen en de ander de brander-ring.

Ik gebruik een stanleymes op een blokje hout van 2,5 cm dik i.p.v. het aftekenen en afknippen; als je, net zoals ik, meer dan 100 exemplaren in elkaar hebt gezet ga je vanzelf iets bedenken om het aftekenen en uitsnijden wat makkelijker te maken dan telkenmale uitmeten. Je ziet ook nog de punaise (wit), waarmee de brandergaatjes gemaakt kunnen worden.

  1. Knip één van de blikjes verder open en knip de wand er uit. Je hebt nu een stuk aluminium van circa 20 cm bij 6 cm.
  2. Snij daaruit een strook van 3,5 cm breed. Zorg ervoor dat de strook overal even breed is, dus maak eerst de “kniprand” recht door langs de stalen liniaal een randje af te snijden.
  3. Deze strook wordt de binnenwand die we op lengte maken met behulp van een halve haakverbinding. Zet de binnenwand opgerold in het bodemdeel van het blikje, zodat die precies de binnenrand van het blikje omsluit. Breng markeringsstreepjes aan waar de strook zichzelf overlapt; doe dit zowel op de buitenste als op de binnenste strook, want op die plaats maak je de halve haakverbinding en dan is de binnenwand precies op maat. Maak bij de ene markering één inkeping tot halverwege van onder naar boven en bij de andere markering een inkeping van boven naar onder, eveneens tot halverwege. Steek deze twee inkepingen in elkaar (de halve haakverbinding) waarbij de uiteinden naar binnen zijn gekeerd (zie foto’s hieronder); knip eventueel iets van de uiteinden af als die voor je gevoel wat te lang zijn. Knip tenslotte in de onderkant van de binnenwand twee driehoekjes uit zodat de brandstof in de tussenruimte kan stromen.
  4. Snij uit het andere bodemdeel de bodem er uit. Dit doe je door met het stanleymes langs de binnenrand van de bodem te krassen en daarna een inkeping over de volle breedte te maken. Door nu voorzichtig de bodem naar binnen te drukken, scheurt deze langs de ingekraste rand open.
  5. We gaan nu 16 brandergaatjes maken. Teken deze af op het blikje met een fineliner; je kunt het zonder voorgetekend voorbeeld doen door twee punten (Noord en Zuid) te markeren, vervolgens Oost en West aan te brengen en dan de ruimte daartussen tweemaal te halveren. Zo krijg je 16 markeringen en boor je vervolgens de gaatjes met een boortje 0,8 mm. Je kunt hiervoor ook een klein spijkertje of zelfs een stevige punaise gebruiken. Voor een goede werking van de brander is het niet strikt noodzakelijk om een perfect evenredige verdeling van de brandergaatjes te hebben.
  6. We schuren het andere bodemdeel en met een tangetje buigen we de wand een klein beetje naar binnen. De meest eenvoudige manier om dat voor elkaar te krijgen: houdt het tangetje in de rechterhand en het bodemdeel in de linkerhand met de dichte bodem naar de handpalm gekeerd, evenwijdig aan jouw linkerarm (dus niet loodrecht erop!). Pak met het tangetje over een diepte van 3-5mm de rand vast en kantel/draai met de vingers van jouw linkerhand (en dus niet met jouw pols!) het bodemdeel een kleine slag naar je toe en terug. Je zult zien dat de rand een heel klein stukje naar binnen verbogen word. Verzet nu het tangetje tot na de verbuiging en herhaal de beweging en ga zo door totdat je helemaal rond bent geweest.
  7. Van de glasvezelmat knippen we een strook met een breedte van 3,5 cm en een lengte van 100 cm. Deze strook wikkelen we om de binnenwand, die we daarna op het bodemdeel plaatsen. Glasvezel (niet te verwarren met glaswol) geleidt de warmte goed en door de capillaire werking verdampt de spiritus/alcohol gelijkmatig. Glasvezel zorgt derhalve voor een zeer goede verbranding van de alcohol. De vulling met glasvezel is niet strikt noodzakelijk, de brander doet het zonder glasvezel ook goed, maar is dan wel iets minder efficiënt.
  8. We zetten de beide delen nu in elkaar: het bodemdeel passen we in de brander-ring. Ga bij het samenvoegen voorzichtig te werk anders scheurt één van beide delen in; vooral het rondom inpassen van het bodemdeel in de brander-ring vergt enig geduld en handigheid, maar op den duur zul je de slag te pakken hebbeab samenn. Zit het bodemdeel eenmaal rondom in de brander-ring, dan kun je beide delen voorzichtig verder in elkaar schuiven. Let er op dat de binnenwand goed in de rand van de brander-ring valt als je beide delen steeds verder in elkaar schuift, controleer dit voortdurend want je krijgt de branderdelen zonder beschadiging niet meer van elkaar. De beide delen sluiten zo nauw op elkaar dat we geen afdichtingsmiddel noch lijm of iets dergelijks nodig hebben. De hoogte van de tussenwand (3,5 cm) bepaalt tot hoever beide delen in elkaar geschoven kunnen worden; zit de binnenwand op zijn plaats en sluit die nauw aan, dan kan de brander zeker een gewicht van 50 kg dragen voordat die in elkaar gedrukt wordt.
  9. Als laatste schuren we de buitenkant en ons brandertje is klaar.

Ik heb met drie brandertjes binnen 40 minuten een maaltijd (gekookte aardappelen, verse gekookte groenten en gebraden vlees, bestaande uit gevogelte of varkensvlees) voor twee personen op tafel. Daarvoor gebruik ik in totaal 60 ml spiritus.

En hier alles in werking!

Hoewel gas (butaan en/of propaan) een veel hogere verbrandingswaarde heeft dan alcohol/spiritus (tot wel 5 maal zo hoog) en dus sneller iets aan de kook kan brengen, maakt het weinig uit als je echt gaat koken. Je hebt de aardappels weliswaar 2 minuten eerder aan de kook met gas maar die moeten vervolgens toch nog wel 20 minuten op staan om gaar te worden en gedurende die 20 minuten is alcohol (of beter gezegd spiritus) vele malen goedkoper.

Mijn waterkokertje

Op wandelingen door de natuur neem ik in een heuptasje altijd mijn waterkokertje mee: de militaire mok met daarin een dubbelwandige beker, een brander standaard, een flesje spiritus, aansteker en windschermpje. Als windscherm maak ik gebruik van twee open geknipte bierblikjes die met een halve haakverbinding in elkaar gehaakt worden en die zo net de brander met standaard omsluiten. Dit is nodig omdat een alcoholbrander heel gevoelig is voor wind.

Op die manier kan ik onderweg altijd water koken om thee te zetten, ook al zijn we in “the middel of nowhere”. Water in de mok en 3 tot 5 minuten later heb ik heet water.

De Trangia

Mijn alcohol-brander is afgeleid van de Trangia, de Zweedse fabrikant van de bekendste spiritusbranders. De Trangia-serie is grofweg te verdelen in de 25- en 27-serie. Officieel is de 25-serie voor 3-4 personen en de 27-serie voor 1-2 personen. De kookpannen van de 25-serie zijn 1,5 en 1,75 liter. Het Zweedse leger gebruikt tot op de dag van vandaag voor haar soldaten een Trangia brandertje, waarop zij hun dagelijkse potje op oefening moeten koken.


De Trangia’s zijn ook in de Benelux nog steeds te koop bij de grote Outdoor winkels, en onder andere bij Bever, Bushcraftsport en Bol.com .

Wat vinden anderen ervan?

We hebben twee Trangia’s, een ’25’ en een ’27’ nu zo’n vijfentwintig jaar in gebruik. Ze blijken simpel, stabiel en onverwoestbaar. En voor het geval dat…: alle onderdelen zijn los te koop. Verder zijn ze fantastisch regelbaar en zodoende heel economisch met brandstof. Met een liter spiritus doe je ongeveer een week. Tips: 1) gebruik bij voorkeur methanol. Het geeft een hetere vlam. In Nederland vrij duur, maar in Spanje daarentegen goedkoop. 2) Neem de goedkoopste Trangia, helemaal van aluminium. Gemakkelijk schoon te maken en ik heb nog nooit last van aangekoekte pannen gehad. Succes ermee.

(Oorspronkelijk opgesteld: 20 juni 2018) Laatstelijk gewijzigd: 08 december 2020